During my life I have constantly faced challenges for being different and struggled to occupy a place in the surrounding society. Since as Albanians we experienced a political and systematic repression by then Yugoslav and later Serbian regime, the existential importance of identity protection was a lesson I had learned very early. Later I was discriminated because I was an Albanian in a foreign country, or because I was a girl. But I have never admitted to being subject to discrimination, whatever that was. Therefore, resistance or persistence and trust in equality are what would symbolize my work and character.

When mentioning childhood Luljeta states that a description of her life would look like an incredible movie. At the age of 13, I had to leave Kosovo because of my parent’s political commitments. It was the age of adolescence when a person began to create a personality when one creates the first social bonds with a circle of people outside the family circle and this gives you a feeling as you started embracing the world. It was 1991, full of organized demonstrations, when I as the head of the class had to make sure that the decisions, we took to escape from the class in order to go out on the street to demand our human rights for a dignified life, were not sabotaged by any classmates. We made the decisions democratically, because when someone proposed to go to the streets, I first asked the class what they thought and that it should be a unanimous decision. The organization of the class and the situation at that time gave me the feeling of being part of something greater in the service of society, I was no longer in my role as an individual, but in my role as a part of society. Experiencing that feeling has taught me what coincidence is important and what means, state, identity, or homeland. There I have understood the importance of social organization and the basis of the philosophical understanding of the notion of freedom. My freedom ends where the freedom of another begins. If the other disagrees with my opinion, I must tolerate and respect that attitude. Because I as a single individual cannot survive, but I am totally dependent on people around me and their ideas about coexistence and social norms. But I also realized that the circle tries to impose their norms. Therefore, my life is characterized by a struggle for the preservation of personal identity by influencing the circle through my often-revolting actions.

When asked how Luljeta began to fight for women’s rights, she maintains that her family had taught her that from an early age when she was already sensitive to this topic and raised her voice to injustice in the family circle, as well as stories in various media. However, she continues, I see my commitment as a battle for human rights, the rights of all, and not just women. Sometimes I wonder if it would be better not to talk about women’s rights at all, and just deal with human rights. However, I fight for equal rights for all because people are born with equal rights and nature has made no difference between people, but people have made the differences. The reason for my engagement is to trust in the principle of justice and equality among people first. At the same time, I have realized that justice is the foundation of a healthy society, without which no sphere of public or private life can be properly regulated. My recent concrete engagement has focused on finding legal space in the Family Law or the Law on Protection against Domestic Violence, so that those uncertainties in the relevant articles are eliminated. At first whenever I expressed my indignation about the dysfunction of the judicial system or misuse of office or corruption, people around tried to get me out of those ideas and my determination to change something by saying that it was impossible, because it was a new system. They did not believe I could make any difference, even the smallest. They liked the idea, but they saw a change impossible. There were even those who wanted to stop telling me how many challenges I would face. But I started to shut up and stop talking to me negatively, because I was determined to try at least what I believed and was willing to give everything from myself.  

The project that Lulejta will always remember is the task she assigned to herself in frafting the initiative for supplementing and amending the Law on Family, in regard to heritage of the common property created during marriage and how it should be divided into equal shares among spouses. It was challenging because I was politician and not a lawyer, she says. Above all, I did not know whether it would be taken into account. But on the basis of the cases I knew and my personal experience that I had been through the courts because of domestic violence, I knew that it was becoming a great overstatement to women in our judicial system. So, I decided to analyze the women’s social situation, the legal framework relevant to international conventions and local laws, make a presentation of judicial practice and show how great the discrepancy between law and reality in court practice and then show how much it needed is to clarify the law. I made this proposal for change of law without any financial or professional support, I did during a time when I was passing through these challenges and when I realized that the institutional and systematic violence that was taking place in Kosovo against women was a lot more aggravating than violence in family. It was therefore necessary for someone to raise their voices. I did not know if it would be successful, as I had no organization, no contacts, no finances. But just the will of iron to push this matter forward. It was special that I started alone, but on the way ahead, I found many people who supported me and inspired me, pushing this cause together forward.

 

Gender equality in Kosovo exists so far only on paper. Reality is totally different. Because the social mind is patriarchal, so patriarchal that even women themselves when they divorce and seek their share of wealth, they seem to getting out from the husband. Many women are embarrassed to seek their share of wealth, because society is not counting as a work the labor-intensive birth, child raising and upbringing and home maintenance. This is also a consequence of women’s reconciliation with the underestimation of their contribution to society.

Empowering women means primarily removing women from gender stereotypes. Empowering women depends a lot on women, but also on the change of the men’s approach towards women. I do think that gender discrimination and gender stereotypes are aggravating even men because they burden men with a male stereotype, to always have to play the role of the strong, to be ashamed if they feel like crying, to never dare to express their feelings, etc.  I believe men need more social emancipation than women. Men are the ones who should take the courage to be softer and more sensitive in relation to their circle and to women. Men should have the right to be more sensible without being ridiculed by our patriarchal circle.

The projects that she was involved in and that had an impact in the society are: Lobbying to the members of the parliament for the amendment of the Law on Family; Public awareness for the common property; Proposal for the amendment of the Law on Family, which passed the Committee for Legislation.  

At the moment Luljeta is the mother of two daughters and director of the NGO Justice and Equality Initiative, but at the same time she is trying to finish her PhD studies in Political Science, Foreign and Security Policy.

Activist Uncategorized

Tokom mog života stalno sam se suočavala sa izazovima jer sam bio drugačija i borila sam se da zauzmem mesto u svom društvu. Kao Albanci doživeli  smo političku i sistematsku represiju od tadašnjeg jugoslovenskog i kasnije srpskog režima. Egzistencijalni značaj zaštite identiteta bio je lekcija koju sam naučila veoma rano. Kasnije sam diskriminisana jer sam bio Albanka u stranoj zemlji, ili zato što sam bio devojčica. Ali nikada nisam priznala da sam podvrgnuta bilo kakvoj diskriminaciji. Otuda, otpor ili upornost i poverenje u jednakost simbolišu moj rad i karakter.

Opis mog života bi izgledao kao neverovatan film. Kada sam imala 13 godina, morala sam da napustim Kosovo zbog političkih obaveza mojih roditelja. Bila sam u pubertetu a to je doba kada je jedna osoba počinje da formira ličnost, kada stvora prve društvene veze sa krugom ljudi van porodičnog kruga i to vam daje osećaj da ste počeli da prihvatate svet. 1991. godine, puno organizovanih demonstracija, kada sam kao predsednica odeljenja morala da vodim računa da odluke koje smo donosili da pobegnemo sa časa ne budu sabotirane ni od jednog druga, a bežali smo kako bi izašli na ulicu, da tražimo naša ljudska prava za dostojanstveni život. Donosili smo odluke demokratskim putem, jer kada je neko predložio da idemo na ulice, prvo sam pitala razred šta oni misle o tome i da to treba da bude jednoglasna odluka. Organizacija odeljenja i situacija u to doba dala mi je osećaj da sam deo nečeg većeg u službi društva, više nisam bila u svojoj ulozi kao pojedinac, već́ u svojoj ulozi kao deo društva. Taj osećaj me je naučio koju važnost ima i šta znači država, identitet ili domovina. Tada sam shvatila značaj društvene organizacije i osnove filozofskog shvatanja pojma slobode. Moja sloboda se završava tamo gde počinje sloboda drugog. Ako se ine slažu sa mojim mišljenjem, moram tolerisati i poštovati taj stav. Zato što ja kao pojedinac ne mogu sama da preživim, i da ja potpuno zavisim od ljudi oko mene i njihovih ideja o suživotu i društvenim normama. Ali, takođe sam shvatila da krug pokušava da nametne svoje norme. Stoga, moj život je karakterisan kroz borbu za očuvanje ličnog identiteta s uticajem na okruženje kroz moje vrlo često revoltirane delatnosti.

Na pitanje kako je počela da se bori za prava zena, Luljeta je odgovorila. Moja porodica je naučila da sam ja od ranih dana bila osetljiva na ovu temu i da sam dizala glas protiv nepravdi u porodičnom krugu, kao i priče u različitim medijima. Međutim, vidim svoju posvećenost kao borbu za ljudska prava, prava svih, a ne samo žena. Ponekad se pitam da li bi bilo bolje da ne govorimo o ženskim pravima uopšte, već́ da se bavimo samo ljudskim pravima. Međutim, ja se borim za jednaka prava za sve jer čovek se rodi sa jednakim pravima. Priroda nije napravila nikakvu razliku između ljudi, ali su ljudi napravili razlike. Razlog za moj angažman je da verujem u princip pravde i ravnopravnosti među ljudima. Istovremeno sam shvatila da je pravda temelj zdravog društva, bez koje se sfera javnog ili privatnog života ne može pravilno regulisati. Moj nedavni konkretni angažman se fokusirao na pronalaženje pravnog prostora u Porodičnom zakonu ili Zakonu o zaštiti od nasilja u porodici, kako bi se eliminisale te nesigurnosti u relevantnim članovima. Isprva, kada sam izrazila ogorčenje zbog nefunkcionisanja pravosudnog sistema ili zloupotrebe službenog položaja ili korupcije, ljudi u okolini pokušali su da me izvuku iz tih ideja i pokore moju odlučnost da nešto promenim rekavši da je to nemoguće, jer je to novi sistem. Nisu verovali da mogu da napravim bilo kakvu razliku, čak i najmanju. Ideja im se dopala, ali su videli svaku promenu kao nemoguću. Bilo je i onih koji su hteli da da prestanem i govorili mi o izazovima sa kojima ću da se suočim. Ali sam ih zamolila da me ne zaustavljaju i da prestanu da o tome pričaju negativno, jer sam bila odlučna da pokušam da uradim ono u šta sam verovala i bila sam spremna da dam sve od sebe.

Projekat koji će Luljeta uvek pamtiti je zadatak koji je sebi dodelila u izradi inicijative za dopunu i izmenu Zakona o porodici, u vezi sa nasljeđem zajedničke imovine nastale u braku i kako bi se ona trebala podeliti na jednake delove među supružnicima. To je bilo izazovno jer sam bila političar, a ne pravnik, kaže ona. Iznad svega, nisam znala da li će to uzeti u obzir. Međutim, u slučajevima koje sam znala, iz mog ličnog iskustva koje sam prošla kroz sud kao uzrok nasilja u porodici, znala sam da je velika nepravda nad ženama u našem pravosudnom sistemu. Zato sam odlučila da analiziram socijalnu situaciju žena, relevantni pravni okvir sa međunarodnim konvencijama i domaćim zakonima, da napravim prezentaciju sudske prakse i pokažem kolike su te razlike između zakona i stvarnosti u sudskoj praksi, a onda da kažem koliko je neophodno da se pojasni zakon. Ovaj predlog da se promeni zakon dala sam bez ikakve finansijske pomoći ili profesionalne, napravila sam ga tokom perioda kada sam i sama prolazila kroz ove izazove i kada sam shvatila da je institucionalno i sistematsko nasilje koje se dešava na Kosovu nad ženama mnogo teže od nasilja u porodici. Zbog toga je bilo neophodno da neko podigne svoj glas. Nisam znala da li to može da uspe, jer nisam imala organizaciju, kontakte, finansije. Ništa osim čvrste volje da ovu stvar proguram napred. Posebno je to da sam krenula sama, ali sam uput naišla na veliki broj ljudi koji su me podržali i inspirisali me, sa kojima sam se zajedno borila za ovaj projekat.

Jednakost rodova na Kosovu postoji za sada samo na papiru. Realnost je potpuno drugačija. Zato što je sama društvena svest patrijarhalna, toliko da i same žene kada se razvedu i traže svoj deo bogatstva, čini im se da uzimaju nešto od muža. Većinu žena je sramota da traže svoj deo imovine, jer društvo nije računalo rađanje dece, odrastanje i vaspitavanje dece i održavanje kuće kao posao. Ovo je i posledica pomirenja zena sa potcenjivanjem njihovog doprinosa u društvu.

Osnaživanje žena je prevashodno uklanjanje samih žena od rodnih stereotipa. Žene ne znači da se bave poslovima koji bi trebalo da budu rezervisani za žene, ali ne samo na tome. To ne znači da se treba ograničiti samo na prava žena. Moramo početi da nudimo našu viziju razvoja društva uopšte bez razlikovanja tema. Moramo da osvojimo hrabrost da budemo dobra organizacija žena na drugim temama koje se ne odnose samo na ženska prava niti na ljudska prava, već́ i na otvaranje debata o temama poput sigurnosti, pravde, ekonomije itd. Osnaživanje žena zavisi od same žene, ali naravno promenom pristupa muškaraca. Mislim da  su rodna diskriminacija i rodni stereotipi teški i za muškarce jer opterećuju muškarce sa muškim stereotipom koji je prevazišao tek trenutni milenijum. Verujem da muškarcima treba više socijalne emancipacije od žena. Muškarci su ti koji treba da budu hrabriji, nežniji i osetljiviji u odnosu na svoj krug i žene. Muškarci imaju pravo da budu nežniji i da ih zbog toga ne ismeva nas patrijarhalni krug.

Projekti u koje je bila uključena i koja su imala uticaj na društvo su: Lobiranje članova parlamenta za izmene i dopune Zakona o porodici; Javna svest o zajedničkoj imovini; Predlog za izmenu Zakona o porodici, koji je usvojen od strane Odbora za zakonodavstvo.

Trenutno je Luljeta majka dve ćerke i direktorica NVO Inicijative za pravdu i jednakost, ali istovremeno pokušava da završi doktorske studije iz političkih nauka, spoljne i sigurnosne politike.

Aktivista

“Gjatë jetës sime vazhdimisht jam përballur me të qenit ndryshe dhe betejën për të zënë një vend në shoqërinë përreth. Meqë si shqiptarë përjetonim një represion politik dhe sistematik nga regjimi i atëhershëm jugosllav dhe më vonë serb, rëndësia ekzistenciale e mbrojtjes së  identitetit ishte një mësim që e kisha përvetësuar shumë herët. Më vonë u diskriminova sepse isha shqiptare në një vend të huaj, apo sepse isha vajzë. Por asnjëherë nuk e kam pranuar t’i nënshtrohem një diskriminimi, çfarëdo qoftë ai. Prandaj qëndresa apo këmbëngulja dhe besimi në barazi janë ato çfarë do ta simbolizonin punën dhe karakterin tim”.

Kur përmendim fëmijërinë, Luljeta kujton:” Një përshkrim i jetës sime do të dukej si një film i pabesueshëm. Në moshën 13 vjeçe u obliguam të largoheshim nga Kosova shkaku i angazhimeve politike të prindit tim. Ishte mosha e pubertetit, kur njeriu fillon të formojë një personalitet të vetëm, kur krijon lidhjet e para shoqërore me një rreth të njerëzve jashtë rrethit familjar dhe kjo të jep një ndjenjë sikurse fillove të përqafosh botën. Ishte viti 1991, me plot demonstrata të organizuara, kur unë si kryetare e klasës duhej të kujdesesha që vendimet që i merrnim për të ikur nga mësimi me qëllim të daljes në rrugë për të kërkuar të drejtat tona të njeriut për një jetë me dinjitet, që ato vendime të mos sabotoheshin nga ndonjë shok/shoqe e klasës. I merrnim vendimet në mënyrë demokratike, sepse kur dikush propozonte të dalim në rrugë, unë e pyesja së pari gjithë klasën çfarë mendonin dhe se duhet të jetë vendim unanim. Organizimi i klasës dhe situata asokohe më jepnin ndjenjën sikur isha pjesë e një gjëje më të madhe në shërbim të shoqërisë, nuk isha më unë në rolin tim si individ, por unë në rolin tim si pjesë e shoqërisë. Përjetimi i asaj ndjenje më ka mësuar se çfarë rëndësie ka bashkëjetesa dhe çfarë do të thotë shtet, identitet apo atdhe. Aty e kam kuptuar rëndësinë e organizimit shoqëror dhe bazën e kuptimit filozofik të nocionit të lirisë. Liria ime mbaron aty ku fillon liria e tjetrit. Nëse tjetri nuk pajtohet me mendimin tim, unë duhet ta toleroj dhe respektoj atë qëndrim. Sepse unë si individ i vetëm nuk mund të mbijetoj, por jam tërësisht i varur nga njerëzit përreth meje dhe ideve të tyre rreth bashkëjetesës dhe normave shoqërore. Por edhe kam kuptuar se rrethi mundohet të t’i imponojë normat e tyre. Prandaj, jeta ime është karakterizuar përmes një beteje për ruajtjen e identitetit personal duke ndikuar te rrethi përmes veprimeve të mia shpeshherë revoltuese”.

Si ka filluar Luljeta të luftojë për të drejtat e grave? “Familja ime ishin të mësuar që unë prej një moshe të hershme të isha e ndejshme ndaj kësaj teme dhe e kam ngritur zërin ndaj padrejtësive në rrethin familjar, por edhe me shkrime nëpër media të ndryshme. Gjithsesi, angazhimin tim e shoh si betejë për të drejtat e njeriut, të drejtat e të gjithëve, e jo vetëm të grave. Ndonjëherë edhe mendohem se a nuk do të ishte më mirë që të mos flas për të drejta të grave fare, por të merrem vetëm më të drejta të njeriut. Sidoqoftë, luftoj për të drejta të barabarta për të gjithë sepse njeriu lind me të drejta të barabarta me të gjithë të tjerët, natyra nuk ka bërë dallime mes njerëzve, por njerëzit i kanë bërë dallimet. Arsyeja e angazhimit tim fillimisht është besimi në parimin e drejtësisë dhe barazisë mes njerëzve. Njëkohësisht kam kuptuar se drejtësia është bazamenti i një shoqërie të shëndoshë, pa të cilën asnjë sferë e jetës publike apo private nuk mund të rregullohet si duhet. Angazhimi im konkret kohëve të fundit është fokusuar në gjetjen e hapësirave ligjore në ligjin për familjen apo ligjin për mbrojtjen ndaj dhunës në familje, me qëllim që ato paqartësi në nenet përkatëse të eliminohen”.

Projektin që Luljeta do ta mbajë mend gjithmonë është përpilimi i iniciativës për plotësim-ndryshimin e ligjit për familjen, që pasuria e përbashkët e krijuar gjatë martesës të ndahet në pjesë të barabarta mes bashkëshortëve. “Ishte sfiduese, sepse unë isha politologe e jo juriste. Mbi të gjitha, nuk e dija a do të merrej fare parasysh. Por në bazë të rasteve që njihja dhe përjetimit tim personal që kisha kaluar nëpër gjykata shkaku i dhunës në familje, e dija se po bëhej një padrejtësi e madhe ndaj grave në sistemin tonë gjyqësor. Prandaj e vendosa që ta analizoj situatën sociale të grave, kornizën ligjore relevante me konventat ndërkombëtare dhe ligjet vendore, ta bëj një paraqitje të praktikës gjyqësore dhe të tregoj sa e madhe ështëmospërputhja mes ligjit dhe realitetit në praktikën gjyqësore dhe pastaj të tregoj sa e nevojshme është që të qartësohet ligji. E veçanta ishte se fillova e vetme, por rrugës gjeta shumë njerëz që më përkrahen dhe më frymëzuan, duke e shtyrë këtë kauzë bashkërisht përpara”.

Barazia mes gjinive në Kosovë ekziston deri më tani vetëm në letër. Realiteti është plotësisht ndryshe. Sepse vet mendësia shoqërore është patriarkale, aq shumë patriarkale saqë edhe vet gratë kur të ndahen dhe kërkojnë pjesën e tyre të pasurisë, ju duket se po ia marrin burrit. Shumë grave iu vjen turp të kërkojnë pjesën e tyre të pasurisë, sepse shoqëria punën e gruas me lindjen, rritjen dhe edukimin e fëmijëve dhe mirëmbajtjen e shtëpisë nuk e llogarisin fare si punë. Kjo është edhe pasojë e pajtimit të grave me nënvlerësimin e kontributit të tyre në shoqëri

Fuqizimi i gruas për Luljetën do të thotë: “Fuqizimi i gruas është së pari largimi i vetë grave nga stereotipat gjinore. Fuqizimi i gruas varet nga vetë gruaja, por natyrisht edhe nga ndryshimi i qasjes së burrave. Unë mendoj se dallimet gjinor dhe stereotipat gjinore janë rënduese edhe për burrat, sepse i ngarkojnë burrat me një stereotip mashkullor të tejkaluar për mijëvjeçarin aktual. Nuk e besoj se është e këndshme as për burrat që duhet ta luajnë rolin e të fortit, të turpërohen nëse ju vjen për të qarë, apo të mos kenë guximin të shprehin emocionet e tyre etj. Besoj se burrat kanë nevojë për një emancipim shoqëror më shumë së gratë. Janë burrat ata të cilët duhet të marrin guximin të jenë më të butë dhe më të ndejshëm në raport me rrethin te tyre dhe me gratë. Burrat duhet të kenë të drejtën të jenë më të ndjeshëm pa u përqeshur nga rrethi ynë patriarkal”.

Projektet që kanë pasur ndikim shoqëror janë: Lobim te deputetët për ndryshimin e ligjit për familjen.

Sensibilizimi i publikut për temën e pasurisë së përbashkët.

Propozimi për ndryshimin e ligjit për familjen, që është votuar në Komisionin për Legjislacion.

Luljeta është drejtoreshë e OJQ-së Iniciativa për Drejtësi dhe Barazi

Aktiviste

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *